Çako´nun Hikayesi
[Bertal Kahraman] (-nakil-)
Kişi aynı zamanda nasıl Hem kürt, hem zaza, hem alevi hem solcu hem de ulusalcı olabilir, diyenlere, ve bunu bazan bir savunma yada saldiri, bazan bir ovunme yada suclama olarak kullananlara olayin bir de baska acidan gorulup degerlendirilmesini saglamak icin kucuk bazi ornekler vererek daha genis ve gercekci dusunmelerini saglamaya yardim etmek istiyorum. Tabiiki amacim bu ama basarabilirim diye bir sart yok. Ben niyetimi soyluyorum o kadar.
Okudugum bir yazida kisi sormus. “Dune kadar Kurdistan haritasi cizen hatta bu haritayi mersini de icine alacak sekilde cizen, onceleri Solcu olan ve sonradan bir Alevi derneginde yoneticilik yapan simdilerdey se Dedelik yapan bir kisi nasil olabilir” ? ve eklemis “bunda bir gariplik yokmu”?
Bu orneklemeyi ve bu yaziyi bu ve buna benzer bircok argumanda gordugum icin tek tek kisilere yazmak yerine bir anlayisi ve bunun temellerini kisilarin yeniden ve sogukkanli olarak degerlendirmelerine yardimci olmak maksadiyla ayri bir yazi olarak yazmaya karar verdim.
Bir tanidik karakteri ornek vererek olayi irdelemeye calisacagim.
Bir tanidigim dedim, adini vermeye gerek yok, cunku bu tanidiklar veya benzerleri biraz dikkat edilirse hepimizin cevresinde ve hatta biraz daha durust davranip kendimizi incelersek Hepimizin icinde oldugunu buyuk ihtimalle farkederiz.
Gozlerinin renginden dolayi kendisine ÇAKO derlerdi.
Bizde oyle diyelim. Çako 7 yasina kadar kendi dogdugu köyden baska yer gormemisti. Dunyasi kendi köyu kadardi. Bilgi birikimi de kendi kjoyundekinin ustunde degildi.
Kendi dili olan Zazaki-Kirmancki Dimilki dilinden baska dil bilmez, ve bu dillerin dunyadaki en onemli diller olduguna inanirdi. Esasen Çako´nun dunyasinda baskaca dil olmadigi icin Çako dogruydu Bu dil dunyanin en onemli diliydi.
Çako kendi tore ve gelenekleri disinda, kendi köyünün inancindan, Kizilbaslik (kirmanc inanci) disinda bir ianci tanimaz ve bunun disindaki inanc sahiplerini TIRK olarak bilirdi ve Tirklari da Kizilbaslarin- Kirmanclarin kanini icse doymaz can dusmanlari oldugunu duyar ve ona inanirdi. Esasen Çako´nun bu inanci da dogruydu. Cunku Kizilbaslara dusmanlik guden onu karalayip kucumseyen, horlayan herkes TIRK ti. Yani Musluman sunniydi.
Bu durumda dogal olarak Çako Tirklari gunahi kadar sevmez onlara guvenmez onlari dusman ve korkulup sakinilacak kisiler olarak bilir ona gore de dusunurdu.
Kirdaski konusan kizilbaslari biraz duyms zaman zaman bazi misafirleri gormus ve onlari da KIRMANC diye bilmisti. Çako´nun sozlugunde Kirmanc Kizilbas- Alevi demekti. O nedenle Kirmanc olduguna inandigi herkesi sevip guven duymus ve onlara “Deyi ki maraye. Kirmance maye” demis ve oyle inanmisti. Çako icin bu da kesin ve tek dogruydu.
Çako okula baslayinca Tirkki ile tanisti. Tirkkinin sadece Kizilbas- Kirmanclarin dusmanlarinin dili degil ayni zamanda Köyun disindaki Otoritenin dili oldugunu kavramaya baslamisti. Ek olarak ta Tirkkinin ‘okuma yazma dili’ oldugunu dusunmeye baslamisti. Cunku Zazaki de okuma yazma gormemis ve tanimamisti hatta bunun zaten mumkun olmadigini da sezmeye, duymaya ve yavas yavas inanmaya baslamisti.
Okulun ileriki yillarinda, Kendi dilinin ogretmenlerince yasaklandigini Tirkkinin sart kosuldugunu gormus ve bubu kavramakta zorluk cekmis hatta bu nedenle ogretmenlerden cokca da dayak yemisti evde ve köyde Zazaki-Kirmancki konustugu icin. Daha sonra tarih derslerinde Tirklarin ne kadar guclu! Buyuk! Medeni! Vs olduklarini ogrendikce ve de Tarih derslerinin hic bir yerinde enkucuk bir Kirmanc-Zaza konusu gormedikce giderek asagilik kompleksi gelistirmis ve kendi kendine “Tirk olmak o kadar da kotu olmamali, bizim dedelerimiz kitaplara girmedigine gore, bizde pek is yok” galiba turu dusuncelerle bogusur olmustu.
Komsulari Kirdaslarin KURT olarak Tirklarca adlandirildigini, Kirmanc- Dimililerin de Tirklarca bazan Kurt bazan da Zaza olarak tanimlandigini kucuk sehirle ilk tanistigi gunlerden itibaren ogrenip kafasinin bir yerine kaydetmis ama bu iste de bir tuhaflik sezdigini farketmisti. Ancak cevabi yoktu. En iyisi oldugu gibi kabul etmekti o da oyle yapti. Kurt diyenlere “ben kurdum” Zaza diyenlere de “Ben zazayim” demeyi aliskanlik edinmis kisaca Kurt sayildigi yerde Kurtluge sarilip savunmus, Zaza olarak tanindigi ortamlarda Zazaliga sarilip savunmus, Alevi dendigi yerde Alevlige sarilip savunmus ve bu sekilde “hem Kurt, Hem Zaza hem Alevi” olarak uclu bir kimlikle biraz kafa karisikligiyla bir cok soru isratiyle buyumeyi ve ogrenmeyi surdurmustu.
Orta ogretim doneminde Tirklarin sehrindeydi. Alevi olup Kirmancki bilmeyen Tirklarla ilk karsilastiginda neredeyse ‘kucuk dilini yutacakti’. Nasil olurda “ben Tirkim” diyen biri ‘Kirmanc’! olabilirdi? Ma niye dilimizi bilmezdi bunlar? Hani butun Tirklar “Kirmanclarin kanini icse doymaz dusmanlar”di?
Orta ogrenim yillarinda bir de TIP adinda bir parti duymus, mitinglerini takibe baslamis, konusmalarini dinlemis bazi seyler okumaya baslamisti onlar hakkinda. Bunlara solcu, Sosyalist, Komunist vs dendigini, bunlarin Fakir- fukara HAKKI SAVUNDUGUNU GORMUS, Insanlar arasinda ayrimciliga karsi ciktiklarini, Aleviyi diger “Tirk”lar gibi hor gormediklerini farketmis, Kurtlere ve Zazalara (ayrim yapamasalar da- hepsine Kurt deseler de) sizde bizim gibi ve bizimle esitsiniz dediklerini gormus ve Solcu olduguna inanmaya baslamisti.
Iste Çako hem kurt Hem Zaza, Hem Alevi hem de solcu olmustu. Aslinda bunlarin hepsini bir birinin tamamlayicisi, destekleyicisi ve devami gibi algilamisti o.
Solculuk sonradan Çakonun tum yasami olmustu. Her seyini o belirliyordu. Hatta TIP falan gitmis onun yerine baska orgut taraftari olmus ve hatta militan, sonralari ileri derecede Kadro Mahkum, kacak, iskence kurbani, iftira kurbani, ‘Anarsist’ falan da olmustu. Ama sonunda Solculuk ta Çakonun sorularina tek basina cevap olmaktan cikmis Devrim diye “ha geldi ha gelecek” beklentisinin yerini “ bu is bu kadar kolay olmayacak” dusuncesine terketmis, zamanla “cok fazla Enternasyonalist olmainin” aslinda kendi halkina, kendi diline, kendi köyune ve inancina karsi “kayitsizlik anlami” na geldigini dusunmeye ve bu nedenle de, Halkinin davasina daha yakin durmaya, onun “Devrim gelmese de” cozulecek cok onemli sorunlari oldugunu Farketmis, Dilin, Inancin baskalarinca oyuncak haline getirilip kullanilmak, yok edilmek istendigini gormus ve bu nedenle de Cabasinin buyuk kismini Solculuguna zarar vermeden Halkinin sorunlarina cozum katkisi icin harcamaya yoneltmisti.
Kisacasi Çako Kurdu savunurken Kurt olmus, Emekciyi mazlumu savunurken, Sosyalist, Enternasyonalist olmus, Gerici islam bagnazligina karsi Ateist olmus, Alevilik uzerinde oynanmasina karslik Alevi olmus, Kurdun ve Turkun Zazalara karsi tavrini gordukce de ZAZA olmus ve cabasini bu dogrultuda yogunlastirmisti.
Çako Zaza- Kirmanc- Dimili dilini kulturunu inancini savunurken Zaza ve Kirmancdir. Turkun Inkarciligina katliamina köy bosaltmalarina karsi cikarken Biraz da Kurttur, Ayrimciliga Irkciliga, somuruye esitsizlige kapitalizme karsi dururken Solcu ve enternasyonalisttir.
Simdi: Çako NEDIR?
Çako neyi yanlis yapmaktadir?
Çako Hem Zaza, Hem Kurt, Hem solcu, Hem kizilbas, hem de enternasyonalist Olamazmi dersiniz?
Ben sordum kendisine. Simdilerde 50 yasinin ustunde olan Çako dediki: Ben Zazayim. Ben Kirmancim (dolayisiyla kizilbas aleviyim). Ben Kurdun yaninda Kurdum. Yoksulun fakirin yaninda Solcuyum. Kapitalizme emperyalizme karsi da Enternasyonalistim. Bubu anlamak istemeyenlere de Kafalarini Kumdan cikarip, acikta kalan Kiclarina bakmalarini tavsiye ederim.
Mademki Hikayeyi Çako nun hikayesi olarak anlattim, Çako´nun dilinden size veda edeyim bari.
Kham ki xu inkar keno herri erzeno reca xu sono.
Her dari koke xu serra royina.
Her teyr zone xo di waneno.
Tu xu nasbiki ki sar ki tu naskero.
Xızır havale sımabo. Wes u war bımane, Xatırbı sıma.
Bertal Kahraman
21.02.2005
kaynak
--------------------------------------------------------------------------------
Anasayfa