Seyit Rıza ve arkadaşlarının idam tarihi olan 15 Kasım (1937). Bu tarih Dersim önderi Seyit Rıza ve diğer önder arkadaşlarının idam tarihidir. Aynı şekilde Dersim direnişinin diğer önemli ileri gelenlerinin de ağır hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldığı bir tarihtir. Bu tarih aynı zamanda Dersim 37/38 direnişinin esas olarak kırıldığı bir tarihtir. 15 Kasım her halükarda Seyit Rıza ve arkadaşlarını „anma günü“ veya diğer bir öneriye göre „yas günü“ olarak anılacaktır. Bu durumda anma günleri birleştirilir, bir tek gün olarak „Dersim Soykırımı Anma Günü“ olarak kabul edilebilir. Bunun Zazacası da „Xo Virriardena Roza Tertelê Dêsımi“ şeklinde ifade edilebilir.
Burada not olarak şunu belirtmek istiyorum:
Bugüne kadar bir çok çevre Seyit Rıza ve arkadaşlarının idam tarihini 18 veya 17-18 Kasım olarak vermişlerdir. Ancak bu tarihin yanlış olduğu, son yıllarda yapılan titiz çalışmalar ve tartışmalar neticesinde anlaşılmıştır. İdam tarihinin Kasım 1937’de 14’ü 15’e bağlayan gece yarısından sonrasına yani Pazartesine denk düştüğü kesin olarak anlaşılmıştır. Yeni bir yanlışa sebebiyet verilmemesi için bu tarihe dikkat edilmelidir. Konu ile ilgili olarak Seyit Rıza’nın „Yaşamı ve Mücadelesinden Kesitler“ adlı makale, kaynakları ile beraber yayınlanmıştır: 2. Tarih: 17 Ağustos
İkinci bir tarih, Seyit Rızan’ın ailesi ve yakın çevresinin katledildiği çatışma tarihidir. Bu tarih 16/17 Ağustos 1937 gecesinin şafağıdır. Bu durumda 17 Ağustos alınabilir. Bu çatışmada 30 kişinin katledildiği anlaşılmaktadır. (Kaynak: Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları-II, sf.208).
3. Tarih: 21 Mart
20/21 Mart 1937, Dersim Direniş güçlerinin, sömürgeci ve işgalci kuvvetlere karşı başkaldırdığı, ilk eylemi gerçekleştirdikleri tarihtir. Martın 20’sini 21’e bağlayan gece, Dersim Direniş güçleri, Gaxnut (Kahnut) ve Pax (Pah) arasında Xarçık (Harçik ) çayı üzerinde bulunan tahta köprüyü yakarak tahrip etmiş, telgraf hatlarını keserek iletişimi kesmişlerdir. Bu saldırı, 1937 direnişinin ilk kıvılcımı olarak nitelendirilebilir. Bu olay, beklenen Dersim harekatına karar verilmesine neden olmuştur. (Kaynak: Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları-II, sf. 171).
Not: Bu tarihin Hawtemal (Newroz) ile çakışması farklı yorumlara yol açabilir.
4. Tarih: 4 Mayıs veya 12 Mayıs
4 Mayıs 1937, Bakanlar kurulunun Dersim harekatına karar verdiği tarihtir. Bu karar, Cumharbaşkanı Mustafa Kemal ve genelkurmay başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ın hazır bulunduğu bir toplantıda alınmıştır. Bu kararı, „Dersim’in Fermanı“ olarak nitelendirmek mümkündür. Nitekim, harekatın hazırlıkları hızlandırılarak 12 Mayısta başlanmıştır. (Kaynak: Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları-II, sf.185-187, Karar metni, sf. 316).
Not: Bu tarihin, Ermeni Soykırımı anma günü ile belli bir benzerliği vardır. 24 Nisan 1915’de Ermeni ileri gelenleri tutuklanarak, Soykırım süreci fiilen başlatılmıştır.
5. 12 Haziran
12 Haziran 1938, ikinci Dersim harekatının başladığı tarihtir. Bu karar 8 Haziran 1938 de verilmiştir. Harekat, planlandığı şekilde yürütülür ve 1938 yılı içinde Dersim Soykırımı gerçekleştirilerek sonlandırılır. 1938 yılı içinde bir çok toplu katliam gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamalar, 1937 yılında alınan kararların ve başlanan harekatın devamı ve sonuçlarıdır. Bu anlamda 1938 yılına ait her hangi bir günü esas almak pek anlamlı olmayacaktır. (Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları-II, sf.227-230).
Yukarıdaki olgular değerlendirildiğinde, bu olaylara tekebül eden tarihlerin hepsinin de anlamlı olduğu anlaşılacaktır. Bunlardan birinin “Dersim Soykırımını Anma Günü” olarak seçilmesi mümkündür. Hepsinin de kendine özgü anlamları vardır. Ben şahsen soykırım kararının alındığı 4 Mayısın veya soykırıma fiilen başlama tarihi olan 12 Mayısın diğerlerine göre daha uygun düştüğü kanısındayım.
Anasayfa