-*-
Rusların Gözüyle Dersim
1875-1878 döneminde, Çarlık Rusya’nın Erzurum konsolosluğu’nun, Dersim ile İlgili Görüşleri
Kaynak: Osmanlı Rus ve İran Savaşlarında Kürtler (1801-1900)
Avyarov, Sipan yay., Çev: Muhammed VARLI
(Aynen Alıntıdır)
Not; Fotoğraftaki Hüseyin Bey, Çarekan Aşireti reisi olan “Çe Sa Uşen Begi” ailesinden Haydar-Mustafa-Hasan Beylerin babası olup, Vidin’e sürgün edilen Şah Hüseyin Beyin(ölümü 1863) de torunudur. Hüseyin Bey’in çocuklarından Mustafa Bey de 1928 yılında Kastamonu’ya sürgün edilmiştir. Bu sürgün üzerine söylenen türkü için, sitemizdeki “Türkülerimiz” kısmına bakabilirsiniz. Raporda adı geçen Gülabi Bey ise, Suranlı Gülabi Bey olmalıdır.
1877–1878 YILLARINDAKİ RUS-TÜRK SAVAŞLARINA AİT BELGELER
23. VESİKA (SARILMIŞ)
17 Haziran 1875 tarihinde Erzurum konsolosumuzun, İstanbul sefirimize yazdığı mektubun sureti (118 no.lu vesika)
“Ahmet Muhtar Paşa dikkatini tamamıyla Dersim Kürtleri üzerinde yoğunlaştırmıştır. Tamamiyle müstakil olan Dersim Kürtleri henüz hiçbir vergi ödememişlerdir. Erzurum’dan gittiğim zaman, mareşal çok iyi bir hızla çalışarak Dersim Kürtlerini iki partiye ayırmayı başarmıştır. Bu partilerden birisi, hükümetten koruma ve hediyeler istemiştir. Halen de talep ediyorlar. Haklarında şikâyet bulunan Kürt başkanları, Erzurum mahkemesine çıkarılmışlardır. Bunların yanında Dersim kaymakamı Gülabi Bey ve Kuzucan Kaymakamı Hüseyin Beyler de vardır. Bu şahıslarla bizzat temas kurdum. Erzincan Mutasarrıfı Kurnaz Şefik dahi Erzurum’a gelerek burada müthiş entrikalar yapmaktadır. Bu defa, Türklerin Dersimle ilişkilerine son vererek, orayı kendi hakinde bırakmaları büyük bir ihtimaldir.
AYNI ŞAHSIN 30 TEMMUZ 1875 TARİHLİ MEKTUBU
145 No.lu Vesika.
17 Haziran 1875 tarih ve 118 no.lu raporumun eki olmak üzere; Dersim’de kanlı bir olay ortaya çıkmıştır. Bu olayı zatınıza arz etmek isterim. Baştaki raporumda belirttiğim Dersim Kaymakamı Gülabi Bey bütün ailesi ve kendisine bağlı kişilerle (30 kişiden fazla) birlikte, hükümete muhalif olanlar tarafından öldürülmüştür.
AYNI ŞAHSIN 27 KASIM 1875 TARİHLİ MEKTUBU
173 No.lu Vesika.
Kürt İsmail Paşa, Diyarbekir valiliği zamanında birkaç kez Kürtlere karşı dağlarda seferler düzenlemiştir. Bu seferler sonunda Eğil Ahcamkend ve Bohtan ile diğer bazı yerlerde sükûnet hâsıl olmuştur. Bundan dolayı Dersim de bir dereceye kadar tehdit altında bulundurulmuştur. Geçen yerlerde hoşlarına gitmeyen vergileri kaldırmaya ve bazı vergileri de vermeyi taahhüt etmişlerdir. Fakat hükümetçe Dersim’de daima vergi verilmesinin çareleri aranıyordu. Son zamanlarda nüfuzlu beylerden birisini, hükümet, tarafına çekmeyi başarmıştır. Hediyeler ve rütbe vaatleriyle İsmail Paşa ondan İMZA almıştır ki o şahıs Dersim’in Türk hükümetlerine itaat etmesini sağlayacaktır. Adı geçen Kürt başkan, Dersim’e gelip İsmail Paşa’nın isteklerini ilan eder etmez Kürtler buna karşı isyan ederek kendisini ve çoluk çocuğunu parçalayıp Hozat’a atmışlardır. Hozat’ta Türk kaymakamı bulunuyorsa da orada hâkimiyeti yoktu. Sadece Kürtleri izleyip, hareketleri hakkında hükümete bilgi vermekten başka bir iş yapmıyor. Kürtler, bunu iç hareket nedeniyle öldürmüşler ve silaha sarılarak dağlarına çıkmışlardır. Bu olay Ağustos ayında olmuştur. Bundan sonra, İsmail Paşa da görevden azledilmiştir.
Aldığım özel bir mektuba bakılırsa İsmail Paşa adının Kürtler üzerindeki korkulu tesiri kalmamıştır. Hükümetin dikkatini çekebilecek yeni bir olay olmuştur. İşittiğime göre Zaho Cezire ve İmadiye’de Kürtler, dağlardan aşağıya inerken birkaç köyü dağıtmışlardır. Musul’dan gelmesini beklediğim mektup, bu bilgileri doğrular niteliktedir. Bu bilgilerin temelden yanlış olmadığı kesindir. Bu belgeye doğru olduğu gözüyle baktığım için zat-ı âlinize arz ediyorum. Şimdi Dersim Kürtleri, büyük gruplar halinde kendilerine hem hudut olan Egin, Arguvan, Divrik şehirlerine gelerek halktan geçen on-onbeş yıla ait vergiyi talep ediyorlar. Türk Hükümet memurları, böyle bir zulme karşı hiçbir önlem almamışlardır.
-*-
Yazının tümünü okumak için:
http://www.gomemis.com/portal/haberdetay.asp?ID=85
Anasayfa